= 1401/06/01 =

کارتون و اهميت آن در رشد خلاقيت /  فخرالدين دوست محمد

_________________________________________

كارتون و اهميت آن در رشد خلاقيت

- درابتدا توضيح دھم که ھدفم از نوشتن اين يادداشت چه چيزی است. مھمترين ھدف شناخت بھتر و جزيی

ترو به تبع آن، بھره برداری وسيع تر و مناسب تر از ظرفيت ھای ھنر کارتون می باشد که متاسفانه در

بسياری از آموزش ھای که در مراکز مختلف صورت می گيرد ، اين جنبه از کارتون مورد غفلت واقع شده

است. و ھنرجوی ع5قمند به اين ھنر، به شکل محدود و تک بعدی آمادگی /زم را برای شرکت در مسابقات

کارتون و يا ھمکاری با مج5ت ومطبوعات پيدا می کنند که اين اجحاف در حق اين ھنر ارزنده جھانی است.

- تعريف ھای متعددی از خ5قيت توسط صاحب نظران و کارشناسان امر، در حوزه ھای مختلف روان

شناسی، علوم انسانی، ادبيات، اختراعات ، ھنر و...موجود می باشد. که با يک سرچ ساده در اينترنت می

توانيد به آن دست پيدا کنيد. اما برآيند ھمه اين ديدگاه ھا، رسيدن به تعريفی ساده از خ5قيت است که :

خ5قيت ت5ش برای حل مسائل مختلف و يا رسيدن به راه حل ھای متنوع و ايده ھای تازه و بکربا بھره برداری

از امکانات و منابع موجود می باشد.

تصوير شماره ١

در مرحله بعدی، مقايسه ی اين تعريف از خ5قيت با فرايندی است که در ھنر کارتون اتفاق می افتد . در

کارتون ھم ب« طور ويژه گرايشی در ھنر کاريکاتور که در آن به موضوعات مختلف پرداخته می شود که

به آن کارتون اط5ق می گردد ، مد نظر می باشد.» ھنرمندان کارتونيست در ت5ش ھستند تا برای پيدا کردن

ايده ھای بکر، تازه و خ5قانه و در نھايت توليد يک پيام يا مفھوم جديد ، مسيرھا و راه حل ھای مختلف را

طی نمايند. خوب اين اولين وجه مشترک بين فرايند خ5قيت و ھنر کارتون می باشد و ھمچنين تاکيدی بر

اھميت اين ھنر و آموزش آن در رشد قوه خ5قيت افراد می باشد.

ھنرمند کارتونيست با استفاده از تکنيک ھا و فرمول ھای ايده يابی که طی ساليان سال، با تجربه و مطالعه

بدست آورده ا ند وفراھم آوردن فھرستی از تمام مفاھيم، نمادھا و نشانه ھای مرتبط و غير مرتبط با سوزه (

ساختار درختی ) و کشف روابط پنھان ، منطقی و مناسب بين آنھا و عمليات ھای حذف، ويرايش، اضافه ،

ترکيب کردن و....در يک چيدمان درست و نظام مند گرافيکی در صدد ھستند تا در زمانی موثر ، پيام

مناسبی را توليد و به مخاطب القاء نمايد ( . تصوير شماره )٢

استراتژی درخت محتوا

پرسشگري :

پيامبر عزيز اسلام (ص)مي فرمايند «: دانش خزينه هايي داردكه پرسش كليدشان مي باشد.پس بپرسيد

تاخدابرشما رحمت كند؛زيرااوچهاركس رادراين باره پاداش مي دهد ؛

پرسشگر،آموزگار،شنونده ودوستدارآنها »

يكي ديگر از ويژگيهاي افراد خلاق در امر خلاقيت، پرسشگري و پرسيدن سوال هاي مرتبط و غير مرتبط براي

رسيدن به پاسخ هاي خلاقانه و بكر مي باشد .

چه بسيار دانش آموزاني كه استعداد لازم برا ي نوآوري ، خلاقيت و تبديل به چهره هاي موفق در آينده را داشته اند

اما " بي توجهي" دست اندركاران آموزش و معلمان باعث" سركوب " ناخواسته آنان در كلاس درس و در پايه هاي

مختلف ، شده اند مثلاً معلمي كه براي كنترل كلاس و يا عدم آگاهي زماني كه دانش آموزي سؤالي مي پرسد به

جاي جواب موجبات تمسخر او در كلاس را فراهم مي كند آن دانش آموز را براي هميشه خاموش ساخته و او را به

فردي ناموفق تبديل كرده و مانع ترقي و پيشرفت در خور استعداد ش شده و حتي در بزرگسالي فردي كم جرات ،

ترسو ، منزوي ، بي

انگيزه براي موفقيت و استبداد پذير شده است .

در هنر كارتون هم براي پيداكردن و دستيابي به ايده هاي نو و تازه، هنرمندان مدام سوزه و يا مساله را با مطرح

كردن سوالات متعدد، متعارف و نامتعارف به مبارزه و چالش مي كشند .

از جمله سوالي كه مدام پرسيده مي شود اين است كه « : در حال حاضر ، چگونه مي توان بين اين نمادها و عناصر

تصويري گردآوري شده از منابع مختلف، پديده ها و يا مفاهيم مختلف ، مي توان روابطي معنا دار پيدا كرد؟ »

مشاهده گري :

از ديگر خصوصيات مهم در بروز و ظهور محصولات خلاقانه نزد افراد خلاق، مشاهده گري است. افراد خلاق به راحتي ، بي

توجه و بي تامل و ساده از كنار مسائل مختلف نمي گذرند و نگاهي پرسشگر و تحليل گر نسبت به همه چيز دارند .

در هنر كارتون هم يكي از كاربردي ترين منابع مهم بر اي پيدا كردن ايده هاي مختلف ، محيط پيرامون و زندگي روزمره مي

باشد كه هنرمند بايستي با دقت، توجه، مشاهده كردن رويدادها و اتفاقات پيرامون و الهام گرفتن و الگو برداري از آنها بتواند

راهي براي پيدا كردن و كشف ايده ها، پيدا نمايد . يكي از مباحث آموزشي در كارتون، طراحي شخصيت هاي كارتوني و

شناخت و آشنايي با تيپ هاي مختلف انساني است كه كاربرد زيادي در اين هنر دارد. هنرجو بايستي به مهارتي دست پيدا

كند كه تيپ هاي مختلف منجمله : پليس، پزشك ، پاكبان و..... را بتواند خلق و طراحي كند. توصيه بنده در امر آموزش

هميشه دقت و مشاهده گري در خصوصيات و ويژگيهاي افراد كه نماينده تيپ هاي مختلف مي باشند ، بوده است. در واقع

يكي از تجربيات بنده در طي ساليان سال كار كردن، سوار شدن بر اتوبوس هاي خط واحد و ديدن مدل لباس، چهره، نحوه

راه رفتن، نحوه حرف زدن و.... مسافران بوده است . تصوير شماره 4و 3

تصوير شماره : 3 طراحي كاراكتر هاي انساني كه بر گرفته از تيپ هاي مختلف انساني پيرامون مي باشد .

تصوير شماره : 4 ايده اي كه بر اساس وضعيت بغرنج « كمبود برق » خلق شده است .

طنز و روحيه طنازي :

شوخي و «شوخ طبعي» اساسا خلاق بوده، و خود تسهيل كنندة خلاقيت بيشتر است. تقريبا تمامي تعاريف شوخطبعي شامل

ضوابطي از قبيل تركيب هاي غير معمول، شگفتي، عدم تجانس مفاهيم و برداشت ها و نظاير آن مي گردد. بر طبق يك

تعريف، شوخ طبع كسي است كه خلاقيتش منجر به اظهار نظر ها، داستان ها، و نمايش نامه هاي خنده آور مي گردد.

براي بسياري از مردم شوخي يك راه بقا و يك نيروي شفابخش است . براي افراد نادري كه استعداد خود را در شوخ طبعي

پرورش مي دهند و در اين راه بكار مي برند، مشاغل پر ارجي در كاريكار نويسي، قصه گويي، و نويسندگي يا هنرپيشگيِ

نمايش هاي خنده آور و طنز، به شكل هاي مختلفي وجود دارد. بسياري از پژوهشگران حل خلاق مسايل ياد آور شده اند كه

جرقة راه حل هاي موفقيت آميز از طريق شوخ طبعي زده شده اس .ت

يكي از مولفه هاي مهم و تاثيرگذار براي خلاق بودن، داشتن روحيه طنازي و شوخ طبعي و شادي است. افراد خلاق در هر

شرايطي ، و در برخورد با سخت ترين مشكلات هم در تلاش هستند تا با ايجاد موقعيت هاي طنز ، موجبات انبساط خاطر

خود و اطرافيان را فراهم آورند و راحت تر و آرام تر از عهده حل چالش هاي پيش رو بر مي آيند. ايراني به خاطر داشتن همين

روحيه طنز در طول قرن ها در مقابل ظلم و ستم شاهان و حكام مستبد توانستند دوام بياورند . حتي روانشناسان معتقد

هستند كساني كه داراي روحيه طنز مي باشند ، در برخورد با مسائل مختلف توانايي فكر كردن به راه حل ها و گزينه هاي

مختلف را دارند .

توانايي هنرمندان كارتونيست هم در به وجود اوردن موقعيت هاي طنز و شوخي ، يكي از مولفه هاي مهم در پيدا كردن ايده

هاي خلاقانه مي باشد .

مطالعه كردن :

وجه مشترك ديگري كه هم در آموزش هاي كارتون به هنرجويان و علاقمندان توصيه مي شود، مطالعه و خواندن كتاب هاي

مختلف در زمينه هاي ادبيات، جامعه شناسي، فرهنگ، تاريخ و... مي باشد كه به نوعي پشتوانه ي فكري و سطح انديشه ي

هنرمند را براي پيدا نمودن ايده هاي مختلف، ارتقاء خواهد داد. در غير اينصورت گرفتار كليشه و تكرار سوژه هاي سطحي و

مبتذل خواهند شد . همين امر در تقويت مهارت هاي خلاقانه و رشد قوه خلاقيت نيز توصيه شده است .

حافظه تصويري :

هر چقدر مشاهده گران دقيقي باشيم و ميزان تجربه كردن هاي ما زياد باشد و سطح مطالعه قابل قبولي داشته باشيم ، داده

ها و اطلاعات ما هم افزايش پيدا خواهد كرد و به طبع در ابتكارات و نواوري هاي خلاقانه موثر واقع خواهد شد. هر چقدر منبع

اطلاعات ما در زمينه هاي مختلف جامع تر و دقيقتر و كامل تر باشد، ميزان خلاقيت هم رشد خواهد كرد. در كارتون هم

چون با ذهنيت و تخيل بيشتري سروكار داريم، و كمتر از مدل هاي زنده و آماده و كپي كردن استفاده مي شود، ضروري است

تا با تقويت حافظه تصويري بوسيله تجربه كارهاي جديد، ديدن و مشاهده كردن و مطالعه نمودن، به نتايج بهتري در فرايند

ايده يابي برسيم .

نگاه متفاوت :

جور ديگر نگريستن، جور ديگر رفتار كردن و فكر كردن و داشتن بينش و جهان بيني متفاوت از افراد عادي و در نهايت اينكه

متفاوت از بقيه باشيد، و زندگي و چالش هاي ريز ودرشت آن را از زاويه ديد متفاوتي ببينيد، خود به تقويت پروسه خلاقيت

كمك مي كند . ساختار شكني و خارج شدن از قالب ها، عادت ها و كليشه هاي افراد عادي و دستيابي به تعريفي جديد از

جهان و پديده هاي موجود در آن و كشف روابط جديد بين اشياء و عناصر مختلف و متضاد ، مسئله بسيار مهمي در فرايند

آموزش هنر كارتون هم مي باشد . در واقع فلسفه هنر و به خصوص كارتون، تقويت اين نگاه خلاقانه و متفاوت به زندگي است .

تخيل :

اليور ساكس ميگويد : هوش، تخيل، استعداد و خلاقيت بدون پاية دانش و مهارت بهجايي نخواهد رسيد.

آلبرت اينشتين روزي در محفلي از انديشمندان كه درباره شباهتهاي ميان خلاقيتهاي ذهني انسان در زمينه نگارش يك

رمان زيبا و پژوهشهاي علمي گفتگو ميكردند گفت:

« زماني كه به خود و به روشهاي تعقل و تفكرم ميانديشم به اين نتيجه ميرسم كه موهبت تخيل و قدرت فانتزي براي من

ارزشمندتر از توانائيم در درلي و فهم امور مسلم و تعقلي است .»

همة آنهايي كه آثار هنري باشكوه، اختراعات ماندگار يا نوشتههاي هميشگي بهجاي گذاشتهاند به رؤيايي پروبال دادند كه

مدتها در سر داشتند.

برادران رايت كه به پرواز ميانديشيدند، بل كه تلفن را ساخت يا هر آنكه نقاشي كشيد، مجسمهاي ساخت، كلمه روي كاغذ

ريخت و آوازي خواند

براي اينكه تخيل خودمان را بهبود ببخشيم بهتر است در پي كسب تجربههاي جديد باشيم و چيزهايي را كه ميتوانيم تصور

كنيم، بشناسيم. در هنر كارتون هم، يكي از اساسي ترين مولفه ها براي نتيجه گيري بهتر و يافتن مفاهيم عميق و خلاقانه،

تخيل و قدرت تجسم و رويا پردازي هنرمندان اين عرصه مي باشد.

در پايان متوجه مي شويم كه بسياري از فاكتورها و عوامل تقويت كننده و تاثيرگذار در رشد و شكوفايي قوه خلاقيت ، كم و

بيش در هنر كارتون هم به شكل مشهودي وجود دارد. با توجه به اهميت خلاقيت و نقش بسزايي كه هنر بطور كلي و به ويزه

كارتون در توسعه دروني آن دارد، توصيه مي شود دست اندركاران مباحث آموزشي و به ويژه مربيان ، معلمان و والدين و

تمامي افرادي كه در تربيت و پرورش انديشه و تفكر افراد نقش دارند، در دوره هاي آموزشي كه براي كودكان و فرزندانشان در

نظر مي گيرند حتما و حتما نگاهي جدي تر به اين هنر داشته باشند.

نويسنده: فخرالدين دوست محمد

31 مرداد ماه 1401

............................................................

Instagram cartoonmag:CLICK

Facebook cartoonmag:CLICK

Telegram cartoonmag:CLICK

Facebook Abbas Naaseri:CLICK