نقد اثر برنده جایزه اول بخش کاریکاتور پنجمین چِلگی / توسط مهدی فرد

_________________________________________

با درود به برگزار کنندگان جشنواره ی پر بارِ چِلِگی، می پردازم به نقد اثر زیبای هنرمند گرامی آقای ایمان نعمتی.

پیش از پرداختن به خود اثر لازم می بینم مقدمه ای را بگویم که فکر می کنم شاید از خود نقد مهمتر بوده و برای دیگر کارورزان این رشته نیز مفید باشد. 

برای ترسیم یک کاریکاتور خوب، در ابتدا باید ببینیم کاریکاتور چهره ی خوب دارای چه ویژگی هایی است. از دیدگاه من آن اثر باید در درجه ی اول کاملا شبیه باشد. به وجهی که بیننده در ثانیه ی اول آن شخص را بشناسد. و اگر این شناختن از یک ثانیه به یک دقیقه افزایش یافت، حتما جایی از کار ایراد دارد! در درجه ی دوم باید اغراق ها بر اساس اصول و منطق انجام گیرد. به عنوان مثال هیچوقت نمی توان فردی را که چانه ی کوچکی دارد با چانه ی بزرگ ترسیم کرد، و در توجیه گفت: " نگاه من اینطور بوده!" شاید در جزئیات چهره نگاه کاریکاتوریست های گوناگون تاثیر گزار باشد. اما اصول و کلیات یکی هستند و غیر قابل تغییر.

مرحله ی سوم که معضل بسیاری هست، اینست که ببینیم از یک کاریکاتور چهره چه احساسی به بیننده منتقل می شود. احساس مهمترین اصل هر هنریست، و تکنیک و فرم و مسائل دیگر نهایتا در خدمت احساس هستند. وقتی ما کاریکاتور کسی را می کشیم، ناگزیر از اغراق هستیم و وقتی اغراق می کنیم به ناچار در محدوده ی خطر پا می گذاریم. چون به طور طبیعی بزرگنمایی و تغییر اجزای چهره منتهی به زشت شدن یا چندش آور شدن چهره خواهند شد. اینجا هنر اصلی کاریکاتوریست به میان خواهد آمد، که چگونه بتواند هوشمندانه روی لبه ی تیغ راه برود. یعنی در عین حالی که اجزای چهره را دفرمه می کند، این دفرمه کردن منجر به انتقال احساس زیبایی و ملاحت و با مزگی شود، نه حس زشتی و وحشت و ...

پس از این مقدمه دوباره برمیگردیم به نقد اثر برنده. ایمان نعمتی در این کار توانسته مورد نخست یعنی شباهت را تا حد قابل قبولی خوب از کار دربیاورد. و همچنین اکثر اغراق هایش نیز اصولی و بجاست. گرچه امکان شباهت بیشتر و اغراق های بهتر نیز وجود دارد. در واقع خالق اثر سعی کرده از دفرماسیون زیاد استفاده کند. در حالی که چهره ی استاد اکرامی فر با اینکه در نگاه اول مناسب کاریکاتور به نظر می آید، اما چندان جای اغراق شدید ندارد. و اصرار کاریکاتوریست بر اغراق زیاد باعث شده که مقدار کمی از شباهت آن کاسته شود. نگاه کنید به اغراق در ناحیه گودیِ بین ابرو و پیشانی که خط دور صورت را کمی از حالت اصلی خارج کرده. همچنین درشت شدن چشمهای چهره ای که در واقعیت چشمان متوسطی دارد. 

در واقع عدم قابلیت اغراق در برخی چهره ها و عطش کاریکاتوریست ها بر انجام تغییرات زیاد گاهی باعث می شود کاریکاتور از اصول آن چهره قدری دور شود. در مورد چهره های اینچنینی چاره ای نیست جز بسنده کردن به دفرماسیون کم و در عوض حفظ اصول چهره و شباهت آن شخص.

و اما مهمترین نکته در مورد این اثر همان مورد سوم ذکر شده، یعنی احساس نهایی منتقل شده می باشد. استاد اکرامی فر شخصیت آرامی دارند و با توجه به شاعر بودن شان می توان مطمئن بود که از روح لطیفی نیز برخوردارند. پس طبیعتا باید احساس نهایی منتقل شده از این کاریکاتور، احساس آرامش و شاعرانگی و لطافت باشد. اما خالق این اثر قدری از این حس فاصله گرفته و تا اندازه ای حس خشم و خشونت از این طرح منعکس می شود.

دلیلش هم دو چیز است. یکی فرم ابروها که در این عکس خاص کمی حالت خشم به خود گرفته و با اغراق کاریکاتوریست این حس خشم بیشتر شده. و دوم اینکه چشمان استاد اکرامی به طور طبیعی قدری گود رفته است. که باعث می شود سایه ی ابروها و پیشانی بیشتر روی چشم ها بیوفتد و تیرگی ایجاد کند. همچنین مقداری تیرگی نیز در برجستگی زیر چشمهایشان وجود دارد. که با اغراق این تیرگی ها مجموعا اطراف چشم در کاریکاتور، تیره تر از واقعیت شده. بزرگنمایی سیاهی ردیف مژه های زیر چشم نیز این حالت را افزایش داده و نهایتا سیاهی در اطراف چشم ها مقداری حس خشم و خشونت و حتی وحشت را از این کاریکاتور منتقل می کند.  (فراموش نکنیم که در گریم تاتر و سینما برای انتقال حس ترس، اطراف چشم ها را تیره می کنند)

حالا راه حل چیست؟ وقتی شخصی در واقعیت دور چشمانش تیره است، اما خودش انسان آرام و لطیفی هست، چه باید بکنیم؟ راه حل بسیار ساده است. باید عکس دیگری را از او را انتخاب کنیم! در واقع وقتی ما می دانیم که داریم کاریکاتور شاعری با طبع آرام و روحی لطیف می کشیم، بهتر است از عکسی استفاده کنیم که تصادفا خلاف این احساسات را نشان ندهد. و اگر فقط همین یک عکس را در اختیار داریم، بهتر است با توجه به روحیه ای که از شخص مورد نظر می شناسیم، از اغراق هایی که خلاف آن روحیه را نشان می دهد اجتناب کنیم. حتی اگر مجبور باشیم چیزهایی مثل سیاهی و گودی زیر چشم را نادیده بگیریم و مقداری از فرم خشم موجود در ابروها نیز کم کنیم. چراکه  در هیچ کاریکاتور چهره ای انتقال حس ترس یا خشم خوشایند نیست. مگر اینکه به عمد بخواهیم تصویر شخصی منفی یا خشمگین را نشان دهیم.

در پایان برای هنرمند گرامی آقای ایمان نعمتی آرزوی پیروزی بیش از پیش دارم. و فکر می کنم با توجه با تسلط بالایشان  در تکنیک دیجیتال و شناخت بسیار خوبشان از اصول چهره و اغراق، آینده ی روشنتری را پیش رو خواهند داشت. و با توجه بیشتر به احساس منعکس درطرح هایشان، می توانند آثاری درخشان تر از امروز تصویر کنند.

مهدی فرد

مجله ی کارتون بابت تاخیر در ارائه نقدها از هنرمندان عزیز عذرخواهی می کند.

برای مشاهده آرشیو چِلِگی های کارتون و کاریکاتور ایران اینجا را کلیک کنید

 .............................................................